Placebo en nocebo

De impact van placebo en nocebo bij chronische pijn

Wat is placebo en nocebo? 

Placebo en nocebo zijn termen die beschrijven hoe onze verwachtingen onze gezondheid kunnen beïnvloeden.  

• We spreken van een placebo-effect wanneer mensen echte verbetering melden na een nep of niet-bestaand medicijn. Het is de kracht van positieve verwachting. Dat werkt regelmatig ook zo bij een behandeling of therapie: als je gelooft in de werking, kan die werking ook sterker zijn. 
• Aan de andere kant hebben we het nocebo-effect. Dit gebeurt wanneer negatieve verwachtingen of woorden ervoor zorgen dat iemand zich slechter voelt. Bijvoorbeeld, als een arts tegen jou zegt dat een behandeling pijnlijk zal zijn, dan kan je die pijn daadwerkelijk sterker ervaren. 

Het belang van zorgvuldige woorden 

Voor chronische pijnpatiënten, die vaak al een lange en moeilijke weg hebben afgelegd, is de manier waarop een arts communiceert ontzettend belangrijk. Laten we samen eens kijken waarom dit zo belangrijk is. 

1. Vertrouwen en hoop 

• Wanneer een arts of behandelaar positieve taal gebruikt, kan je dit hoop en vertrouwen geven. Zinnen als “We gaan samen kijken hoe we je pijn kunnen verminderen” geven jou als patiënt het gevoel dat er mogelijkheden zijn om je situatie te verbeteren. 
• Aan de andere kant kunnen negatieve woorden zoals “Hier is niet veel aan te doen” de hoop weghalen en de pijnervaring verergeren. 

2. Verwachtingen en ervaringen 

• Als een arts of behandelaar aangeeft dat een behandeling waarschijnlijk succesvol zal zijn, kan dit de verwachting van jou als patiënt beïnvloeden en zo het placebo-effect versterken. Dit kan leiden tot betere resultaten. 
• Negatieve verwachtingen, zoals het benadrukken van mogelijke bijwerkingen zonder de kans op verbetering te noemen, kunnen het nocebo-effect oproepen en de situatie juist verergeren. 

Natuurlijk is het ook belangrijk rondom, vertrouwen, hoop en verwachtingen dat een arts of behandelaar realistisch is. ‘Valse hoop’, daar heeft niemand wat aan. Maar woorden die men kiest kunnen er wel degelijk toe doen. Hoe dat werkt bij pijnklachten die al langere tijd aanhouden? Dat wordt tegenwoordig steeds vaker onderzocht.

Metaforen en beeldspraak 

Het gebruik van metaforen (‘iets uitleggen met een beeld’) kan helpen om moeilijke medische informatie begrijpelijk te maken. Maar het is belangrijk dat deze metaforen met aandacht gekozen worden. 

1. Positieve metaforen 

• Metaforen zoals “We gaan je pijn als een puzzel aanpakken en de stukjes op de juiste plaats leggen” kunnen helpen om een gevoel van controle en samenwerking te creëren. 
• Het beeld van een “reis naar herstel” kan moed en geduld aanmoedigen. En benadrukken dat er vooruitgang mogelijk is, ook al gaat het misschien langzaam. 

2. Negatieve metaforen 

• Metaforen zoals “Het is een gevecht tegen je lichaam” kunnen angst en hopeloosheid veroorzaken. Ze geven je de indruk dat jouw lichaam een vijand is, wat het gevoel van machteloosheid kan versterken. 
• Woorden als “uitgeput” of “opgebrand” kunnen de focus leggen op jouw lijden en de negativiteit, in plaats van op mogelijkheden voor verbetering. 

Wat mag je van een in pijn gespecialiseerde arts verwachten? 

1. Luisteren en empathie 

• Het is belangrijk dat artsen en pijnbehandelaren goed naar jouw zorgen en ervaringen luisteren. Empathie tonen (een arts die zich goed in jou kan inleven) kan het vertrouwen versterken en jou het gevoel geven dat je situatie serieus wordt genomen. 

2. Positieve taal 

• Vraag je behandelaar waar mogelijk positieve en hoopvolle taal te gebruiken. Bijvoorbeeld, in plaats dat iemand zegt “Dit gaat waarschijnlijk niet werken“, kan hij of zij ook zeggen “Laten we deze optie proberen, het heeft bij anderen goed gewerkt.” 

3. Realistische verwachtingen 

• Als patiënt mag je van je arts verwachten dat deze altijd eerlijk is, maar tegelijkertijd ook voorzichtig is met negatieve voorspellingen.  
• Focus samen met de arts of behandelaar op wat er wél mogelijk is, ook al is het een kleine verbetering. Dit kan jou helpen om hoop te houden en positief te blijven. 
• Natuurlijk vraagt dat ook van jou om een positieve, meewerkende, houding. 

4. Metaforen goed gebruiken 

• Metaforen, of spreken in beelden, die kracht en samenwerking benadrukken werken vaak beter dan metaforen gericht op ‘strijd’ en ‘overleven’.  
• Vraag je behandelaar om oorlogstaal of beelden van ‘falen’ en ‘lijden’ zoveel mogelijk weg te laten. 

Conclusie

De woorden en metaforen die artsen gebruiken, hebben een grote invloed op de ervaring en het welzijn van jou als chronisch pijnpatiënt. Door zorgvuldig te kiezen hoe ze communiceren, kunnen artsen het placebo-effect versterken en het nocebo-effect vermijden.  

Dit kan bijdragen aan een betere behandelrelatie tussen jou en je behandelaar. En mogelijk zelfs aan een vermindering van pijn. Een empathische (invoelende) en positieve benadering kan hoop en vertrouwen geven, wat essentieel is voor jouw welzijn.

---

Meer lezen:

• Therapeutisch gebruik van placebo en nocebo effect
• Denk goed na over je woorden als arts
• Hoe negatieve verwachtingen leiden tot meer pijn
• Relevant onderzoek:
  • Een online leeromgeving die de zorgprofossional helpt patronen in communicatie met de patiënt met chronische pijn op te merken. CoPain, Hogeschool Utrecht
• • Hoe voeren artsen en patiënten met elkaar – het gesprek over pijn? Onderzoek Baukje Stinesen, HogeschoolUtrecht/Maastricht University.