De Neuromatrix Theorie van pijn
De Neuromatrix Theorie van pijn, gelanceerd door Ronald Melzack, is een interessante manier om pijn te leren begrijpen. Uitgangspunt in deze theorie is dat een netwerk van diverse plekken in het centrale zenuwstelsel verantwoordelijk is voor het ontstaan van pijn. Deze theorie helpt ook te verklaren waarom sommige mensen pijn kunnen voelen zonder dat daar een aanwijsbare oorzaak voor is, zoals bij fantoompijn of chronische pijn.
Pijncentrum, of pijnnetwerk?
Lange tijd werd aangenomen dat er in de hersenen een soort “pijncentrum” bestaat: als dit ‘centrum’ actief is, voelen we pijn. Dit bleek een te eenvoudige voorstelling van zaken. Daarom presenteerde Ronald Melzack in de jaren ‘90 het begrip neuromatrix. Het geeft aan dat verschillende delen van de hersenen bijdragen aan verschillende aspecten van de pijngewaarwording: zintuiglijk (plaats, intensiteit, aard van de pijn), affectief (het emotionele aspect) en cognitief (welke gedachten en verwachtingen levert de pijn op). Tegenwoordig spreken we ook van neuraal pijnnetwerk of neuraal pijn’ensemble’.
In de wetenschap is nog steeds discussie gaande over de pijnmatrix. Dat komt omdat de hersengebieden van de pijnmatrix ook oplichten bij andere prikkels en situaties (bijvoorbeeld een opvallende, onverwachte gebeurtenis). Het is dus de vraag of er wel een specifiek pijnnetwerk bestaat.
De twee belangrijkste conclusies in deze theorie
- Het zijn de hersenen die pijn produceren. Dat kan gebeuren zonder dat er enige weefselschade is.
- Verschillende delen van het centrale zenuwstelsel werken samen om de diverse aspecten van pijn te veroorzaken.
De neuromatrix: het pijn’ensemble’
Chronische pijn heeft niet per se een lichamelijke óf psychische oorzaak. Ook het centrale zenuwstelsel speelt dus een rol bij chronische pijn.
Volgens de Neuromatrix Theorie komt pijn voort uit een netwerk van hersengebieden. Dit netwerk heet de ‘neuromatrix’. Je kunt deze ‘matrix’ opvatten als een soort pijn’ensemble’, een samenspel: verschillende spelers (hersengebieden) produceren de “pijnmuziek”. Bij aanhoudende pijn hoeft er geen verwonding of beschadiging in je lichaam te zijn. De pijn kan worden getriggerd door verschillende factoren zoals stress (op allerlei levensterreinen), emoties (bij jezelf, bij anderen die invloed hebben op jou), gedachten en verwachtingen en je omgeving (bijvoorbeeld je leefomstandigheden, je financiële situatie).
Pijn is een eindproduct van de manier waarop je brein al deze ‘informatie’ of ‘input’ verwerkt.
Waarom is dit belangrijk voor jou?
Het kan moeilijk zijn om te begrijpen waarom je pijn hebt zonder een direct duidelijke oorzaak. Het is goed je te realiseren dat die pijnmatrix door vele en uiteenlopende factoren op scherp gezet kan worden. Dit betekent dat jouw pijn altijd écht is, ook al is er geen (direct) zichtbare reden voor.
Wordt deze theorie veel gebruikt?
Ja, de Neuromatrix Theorie wordt door veel wetenschappers, artsen en behandelaren geaccepteerd. Het is een belangrijke theorie voor het begrijpen van chronische pijn. Maar nog lang niet alles is duidelijk: details van deze theorie worden nog steeds bijgesteld en verder onderzocht. Het helpt in ieder geval om gaandeweg betere behandelingen te vinden voor mensen met pijn.
Kan het pijnnetwerk veranderen, in de loop der tijd?
Belangrijk om bij deze theorie te begrijpen is het feit dat je pijn’netwerk’ of pijn’ensemble’ op basis van allerlei factoren en pijn’ervaringen’ die je hebt kan veranderen. En dat werkt twee kanten op!
- van een ‘gewoon/normaal’ pijnnetwerk naar een chronisch pijnnetwerk: in dat laatste geval houdt de pijn voor (veel) langere tijd aan, de pijnmatrix staat voortdurend op scherp, je brein staat continu in een soort ‘gevaar’stand
- maar ook omgekeerd van een chronisch pijnnetwerk terug naar een ‘gewoon/normaal’ pijnnetwerk: door je brein als het ware te ‘trainen’ en weer in een meer veilige stand te krijgen
Met een lastig woord heet dit ‘plasticiteit’ (veranderbaarheid) van je brein. Interessant hierbij is dat vele en uiteenlopende manieren kunnen bijdragen aan die verandering: dat wat je weet (kennis over pijn), (tijdelijke!) medicatie, prikkelstimulatie, oefeningen, bewegingen en bezigheden maar ook bijvoorbeeld meditatie en ontspanning.
Te druk: knooppunten in het pijnnetwerk
Net als op een netwerk van snelwegen bestaan er in je pijnnetwerk ‘knooppunten’: plekken waar veel pijnprikkels doorkomen. Deze knooppunten kunnen als het ware overbelast raken en zetten dan de pijn ‘op scherp’.
Zoals je al eerder las kunnen veel factoren van invloed zijn op het vol- of vastlopen van deze knooppunten. Kijk je naar het brein, dan spelen o.a. drie gebieden een rol. Je vindt hierin complexe woorden, maar we leggen ze uit:
- een verhoogde activiteit in het ‘limbische systeem’, oftewel het ‘emotionele brein’: dat is een gebied in je hersenen waar gevoelens en emoties worden verwerkt, vooral met het oog op overleving.
- activiteit en verhoogde gevoeligheid in de ‘sensorische cortex’: denk aan prikkels vanuit je tast (aanraking), lichaamstemperatuur, houding en beweging van lichaamsdelen
- te weinig remmende werking vanuit de ‘prefrontale hersengebieden’: deze gebieden spelen een belangrijke rol bij gedachten, aandacht, verwachtingen en voorspelling. Onze gedachten kunnen bijvoorbeeld onze emoties beïnvloeden.
Simpeler gezegd: de aandacht voor je pijn, hoe je denkt over pijn, de omstandigheden waarin je wel of minder/geen, pijn voelt, je verwachtingen van de pijn, je emoties en gedachten rondom de pijn spelen allemaal mee in je brein en de verwerking van pijnprikkels.
De neuromatrix theorie en de ‘gate control’ poorttheorie
Rondom pijn bestaan veel theorieën. Het zijn ‘manieren van denken’ over oorzaken van pijn, factoren die wel of niet meespelen en over hoe pijn in je lichaam en brein wordt verwerkt.
Theorieën kunnen elkaar aanvullen, maar soms is het ook goed om te snappen wat de verschillen zijn.
- Gate Control Theorie: het ruggenmerg staat hierin centraal. Fysieke factoren (‘in je lichaam’), maar ook mentale factoren (‘in je geest’), hebben invloed op hoe pijnsignalen vanuit je ruggenmerg naar en in je hersenen worden verwerkt.
- Neuromatrix Theorie: richt zich juist op de hersenen zelf. Een groot netwerk van hersengebieden kan pijn veroorzaken, zonder dat er fysieke schade hoeft te zijn.
Beide theorieën dragen, net als andere, bij aan een beter begrip van pijn en de behandeling ervan. De Neuromatrix Theorie biedt een nog bredere kijk op hoe pijn kan ontstaan, hoe je pijn ervaart en hoe je pijn kan beïnvloeden.
Tot slot
De neuromatrix theorie is niet altijd makkelijk om te begrijpen. Onthoud dat pijn in je brein/hersenen wordt geproduceerd (zoals ook iedere andere waarneming of emotie) en dat dat ook kan zónder dat er schade is (geweest) in je lichaam. Pijn kan soms ‘voor altijd’ zijn, maar ga daar niet van uit. Ons brein is “plastisch” en pijn kan juist ook weer verminderen of zelfs helemaal verdwijnen. Geef dus niet op en blijf zoeken naar manieren om je pijn te beïnvloeden en je beter te voelen.
Het werk van Ronald Melzack heeft veel bijgedragen aan het begrijpen van chronische pijn. Door je er, samen met een in pijn gespecialiseerde arts of behandelaar, in te verdiepen kan ook jij beter leren begrijpen waarom je pijn hebt en hoe je invloed hebt op (de gevolgen van) de pijn.
Meer lezen:
- Lees ook de informatie over de Poorttheorie (Gate control theorie)
Dit artikel is met aandacht samengesteld door de redactie van pijnstad.nl.
Het artikel is gelezen en goedgekeurd door Dr. B. van Cranenburgh, neurowetenschapper.
Laatste update: